Niestety, choć SSD są z natury bardziej odporne na wstrząsy i upadki niż klasyczne dyski twarde (HDD), również mogą ulegać awariom. Wiele osób zadaje nam pytanie jak sprawdzić dysk SSD. Prawda jest niestety okrutna, bo dysku SSD nie da się dokładnie sprawdzić i przewidzieć kiedy ulegnie on uszkodzeniu. Niemniej w tym artykule prezentujemy praktyczne wskazówki i narzędzia, które pomogą Ci zdiagnozować stan dysku półprzewodnikowego.

Typowe objawy uszkodzonego dysku SSD

1. System zawiesza się i występują „freezy”
   Jeżeli podczas normalnej pracy komputera z dyskiem SSD nagle pojawiają się chwilowe „zawieszenia” (freezing), po czym praca wraca do normy, może to sugerować kłopoty z warstwą zapisu/odczytu w SSD.
2. Niespodziewane restarty lub BSOD
   Blue Screen of Death (BSOD) w systemie Windows czy nieoczekiwane wyłączenia w systemach Linux i macOS mogą wynikać z błędów odczytu, przez co system operacyjny nie może uzyskać dostępu do ważnych plików.
3. Brak rozpoznania dysku w BIOS/UEFI
   Jeśli po uruchomieniu komputera dysk nie pojawia się na liście urządzeń, a interfejs BIOS/UEFI sygnalizuje brak dysku systemowego, istnieje podejrzenie awarii sprzętowej SSD (np. kontrolera, pamięci NAND).
4. Spadek wydajności
   Kiedy dysk jest mocno zużyty lub ma problemy z wewnętrznym zarządzaniem pamięcią (wear leveling, garbage collection), może pojawić się drastyczny spadek prędkości zapisu i odczytu.
5. Częste błędy podczas zapisu plików
   Pojawiające się komunikaty o niemożności zapisania danych bądź uszkodzeniu plików mogą wskazywać na problemy w obrębie pamięci NAND lub kontrolera SSD.

2. Narzędzia diagnostyczne – jak zweryfikować stan SSD?

Aby sprawdzić, czy dysk SSD jest uszkodzony, warto sięgnąć po dedykowane narzędzia i oprogramowanie monitorujące:

2.1. Oprogramowanie producentów SSD

Wielu wiodących producentów (Samsung, WD, Kingston, Crucial, Intel itp.) udostępnia własne narzędzia do diagnostyki i konfiguracji SSD:

• Samsung Magician,
• WD SSD Dashboard,
• Kingston SSD Manager,
• Crucial Storage Executive,
• Intel SSD Toolbox (obecnie Intel MAS).

Te aplikacje pozwalają odczytać parametry SMART (Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology), wskazujące na kondycję nośnika, a także informacje o zużyciu (Wear Leveling) czy wolnej przestrzeni. Dodatkowo, zwykle oferują testy wydajności i możliwość aktualizacji firmware’u dysku, co może rozwiązać niektóre problemy software’owe.

2.2. Uniwersalne narzędzia SMART

Jeżeli nie dysponujemy dedykowanym oprogramowaniem, można skorzystać z popularnych, uniwersalnych programów:

• CrystalDiskInfo (Windows): Wyświetla atrybuty SMART, temperaturę dysku, czas pracy, liczbę błędów i inne kluczowe parametry.
• GSmartControl (Linux, macOS, Windows): Pozwala przeprowadzać testy SMART (krótkie, długie), odczytywać szczegółowe raporty błędów.
• smartctl (Linux): Narzędzie wiersza poleceń do odczytu i analizy SMART, uruchamiania testów i monitorowania stanu dysku.

2.3. Benchmarks i testy zapisu/odczytu

Testy takie jak CrystalDiskMark czy ATTO Disk Benchmark umożliwiają ocenę szybkości zapisu i odczytu. Jeśli wartości są drastycznie niższe od nominalnych, a sam dysk zachowuje się niestabilnie (np. test zawiesza się), to może świadczyć o poważnej usterce.

 

3. Analiza danych SMART – kluczowe parametry

Z punktu widzenia oceny kondycji SSD bardzo ważne są parametry SMART. Oto ważniejsze atrybuty:

1. Reallocated Sector / Block Count
   Wskazuje liczbę bloków pamięci NAND, które zostały przeniesione do rezerwowych obszarów z powodu błędów. Zwiększanie się tej wartości może oznaczać postępujące zużycie dysku.
2. Power-On Hours / Total Host Reads/Writes
   Informuje o czasie pracy dysku oraz liczbie zapisanych danych. Przy dużym obciążeniu dysk może szybciej zbliżać się do limitu cykli P/E.
3. Percentage Used / Media Wearout Indicator
   Niektórzy producenci (np. Intel) oferują atrybut pokazujący, w ilu procentach wykorzystano nominalną żywotność dysku.
4. Program Fail / Erase Fail Count
   Zbyt duża liczba nieudanych zapisów lub kasowań może wskazywać na narastającą liczbę uszkodzonych bloków w pamięci NAND.
5. Current Pending ECC
   Jeżeli dysk często koryguje błędy (ECC) lub pojawiają się nieodwracalne błędy (uncorrectable), to znak, że pamięć NAND jest w złym stanie.

Jeśli widzimy, że parametry SMART wskazują na alarmujące wartości (np. reallocated blocks rosną w szybkim tempie, a Wear Leveling spada poniżej bezpiecznej granicy), warto przygotować się na wymianę dysku.

4. Metody testowania dysku w praktyce

1. Krótki test SMART
   Zwykle trwa kilkanaście sekund, sprawdzając kluczowe parametry i przeprowadzając podstawowy autotest. Jest użyteczny, by wstępnie ocenić kondycję dysku.
2. Długi test SMART (Extended / Long)
   Dokonuje pełnego skanowania pamięci NAND, weryfikując wszystkie bloki. Może to potrwać kilkadziesiąt minut, a w razie znalezienia błędów, dysk stara się je naprawić lub oznaczyć jako uszkodzone.
3. Test integralności plików
   W przypadku podejrzeń, że dysk ma problem z zapisem, można sprawdzić spójność danych systemu plików (np. poleceniem chkdsk w Windows, fsck w Linuxie). Jeśli wynik wskazuje na liczne błędy, to kolejny sygnał, że dysk może być w kiepskim stanie.
4. Benchmark całego nośnika
   W sytuacji, gdy chcemy sprawdzić zachowanie przy pełnym obciążeniu, można wykonać test, który zapisuje całe dostępne miejsce i ponownie je odczytuje. Należy jednak pamiętać, że może to przyspieszać zużycie (wear) dysku, więc taką metodę warto stosować z rozwagą i najlepiej nie na nowym SSD.

5. Symptomy sugerujące wymianę SSD

Nawet jeśli dysk jeszcze działa, pewne oznaki mogą wskazywać, że koniec jego żywotności jest bliski:

1. Wysoki wskaźnik zużycia (Wear Level)
   Gdy oprogramowanie pokazuje, że dysk zużył znaczną część cykli program/erase (np. 90% TBW), istnieje duże ryzyko, że kolejne zapisy będą coraz trudniejsze, a wydajność spadnie.
2. Powracające błędy zapisu
   Jeżeli coraz częściej pojawiają się błędy, dysk realokuje bloki do obszarów zapasowych, a realokowane obszary zaczynają się wyczerpywać, może to prowadzić do nagłego braku możliwości zapisu.
3. Drastyczne spowolnienie
   Gwałtowny spadek prędkości przy normalnym użytkowaniu (nie na prawie zapełnionym dysku) bywa oznaką poważnych problemów wewnętrznych.

W takiej sytuacji, by uniknąć ryzyka utraty danych, wskazana jest migracja na nowy SSD, a z posiadanego egzemplarza korzystać najwyżej w mniej krytycznych zastosowaniach (lub potraktować go jako potencjalnie zawodny).

Podsumowanie: co robić w razie podejrzeń uszkodzenia?

1. Wykonaj kopię zapasową
   Zanim przystąpisz do jakichkolwiek testów, zgraj najważniejsze dane na inny nośnik lub do chmury.
2. Skorzystaj z narzędzi diagnostycznych
   Sprawdź parametry SMART (np. w CrystalDiskInfo, GSmartControl), wykonaj krótkie/długie testy, przeanalizuj atrybuty (reallocated blocks, total host writes, wear level).
3. Porównaj prędkości zapisu/odczytu z wartościami nominalnymi
   Użyj benchmarków (CrystalDiskMark, AS SSD), by ocenić realną wydajność dysku.
4. Zastosuj aktualizację firmware
   Jeśli producent oferuje nową wersję oprogramowania, może to rozwiązać problemy z błędami logicznymi. Uważaj jednak, bo aktualizacja bywa ryzykowna – zawsze backup jest pierwszym krokiem.
5. Rozważ kontakt z serwisem
   Jeśli dysk jest jeszcze na gwarancji, a objawy wyraźnie wskazują na wadę, skonsultuj się z producentem. W razie poważnych usterek może być konieczne odzyskiwanie danych w profesjonalnym laboratorium.

7. Wskazówki profilaktyczne

1. Unikaj zapełniania dysku do 100%
   Pozostawienie wolnego miejsca (np. 10–20%) ułatwia mechanizmom wear leveling i garbage collection efektywniejszą pracę.
2. Regularnie monitoruj stan
   Zainstaluj narzędzia, które będą co jakiś czas (np. raz w tygodniu) analizować SMART i ostrzegać, gdy parametry zaczynają przybierać niebezpieczne wartości.
3. Przemyśl intensywne zapisy
   Jeśli masz zadania generujące ogromne ilości danych (np. nagrania z kamer, obróbka wideo), rozważ wdrożenie dedykowanych rozwiązań (HDD do buforowania, dysk SSD klasy Enterprise o większej wytrzymałości).
4. Aktualizuj system i sterowniki
   Nowoczesne systemy (Windows 10/11, Linux) wspierają polecenie TRIM, pozwalające SSD lepiej zarządzać wolną przestrzenią. Aktualny sterownik SATA/NVMe może poprawić stabilność.

 

Zakończenie

Dyski SSD, mimo że są bardziej wytrzymałe na wstrząsy i charakteryzują się znakomitą wydajnością, wciąż mogą ulec uszkodzeniom – czy to na skutek wadliwych kości NAND, czy nadmiernej liczby zapisów. Rozpoznanie symptomów awarii (wolniejsze działanie, błędy zapisu, problemy z wykryciem w BIOS) i diagnostyka narzędziami do analizy SMART dają nam wczesne ostrzeżenie, pozwalając zabezpieczyć dane przed całkowitą utratą.

Najważniejsza jest prewencja: regularne kopie zapasowe, troska o wystarczającą ilość wolnego miejsca i monitorowanie stanu dysku. Dzięki temu nawet w razie problemów nie ryzykujemy bezpowrotnej utraty plików, a ewentualna wymiana czy naprawa SSD będzie znacznie mniej bolesna.